چرا باید مجموعه داستان «ها کردن» را بخوانیم؟

این که تصور عامه مردم از ادبیات طنز تنها داستان «کباب غاز» جمالزاده و منحصر به ادبیات طنز در کتاب­‌های درسی باشد، واقعیت تعجب­‌آوری نیست. با این که رمان­‌های نویسندگان بزرگ هم در بخش‌­هایی از آثارشان چاشنی طنز را دارند، اما جز نام­‌های معدودی در ادبیات داستانی ایران، دیگر طنزنویسان به شکل جدی با طنز در ادبیات به عنوان یک ژانر ادبی برخورد نداشته‌­اند. از نام های یک کم قدیمی‌­تری چون «اسماعیل فصیح» و نام­‌های تازه‌­تری چون «پوریا عالمی» و «پیمان هوشمندزاده» و دیگر نویسندگانی که حالا دارند ادبیات طنز را جان بیشتری می‌­دهند. که البته هر کدام لحن و زبان خاص خود را پیدا کرده‌­اند و آثار متمایزی را نسبت به یکدیگر خلق کرده‌­اند. و ناگفته نماند که ژانر طنز در ادبیات، نسبت به دیگر ژانرها در پله‌­های عقب‌­تری قرار دارد و هنوز آن طور که باید و شاید به شکل جدی با آن برخورد نشده است. اما این ژانر قدم‌های نوپای خود را طی نموده و حالا در جای بهتری نسبت به قبل قرار دارد. در این بین تاثیر پاره نویسی­‌ها در نشریات و مجلات طنز را نمی­‌شود نادیده گرفت. در این نوشته به بررسی کوتاه کتاب ها کردن از پیمان هوشمندزاده پرداخته‌ایم. با پی‌اس‌ارنا همراه باشید.

«ها کردن» یکی از مجموعه داستان­‌های طنز «پیمان هوشمندزاده» است که در سال ۱۳۸۷ توسط نشر چشمه به چاپ رسیده است. این مجموعه داستان با لحنی طنز به روابط انسانی، سرگشتگی و تک افتادگی انسان معاصری می­‌پردازد که برای فرار کردن از زندگی ملال­آورش آن را به سخره می‌­گیرد و به خیال­پردازی و تخیل در مورد بدیهیات زندگی‌اش روی می‌­آورد. انسانی تنها که ماجرای خودش را در مقابل آپارتمان‌نشینی، تنهایی و همسرش دارد.

مجموعه‌­ داستان ها کردن از چهار داستان به نام­‌های «یک بار هم شده سوسن گوش بده»، «مثلا بازی»، «سوراخ لحاف» و «ها کردن» تشکیل شده است. نکته‌­ای که در مورد کتاب ها کردن وجود دارد این است که با وجود یک شخصیت که انگار در همه داستان­‌ها وجود دارد و یا تکرار می‌شود، یک خط اتصال بین داستان‌­ها شکل گرفته که می‌­تواند فضا را یکدست جلوه دهد. که اگر با این نگاه به کتاب توجه کنیم، می‌توانیم داستان‌های کوتاه آن را اپیزودهایی از یک داستان بزرگ‌تر بدانیم.

عنصر طنز در داستان‌های کتاب ها کردن

در داستان­‌هایی مثل «مثلا بازی» توهماتی در شخصیت با خودش شکل می­‌گیرد که مبدل به عنصر اصلی طنز می­‌شود و داستان را از بافت رئالی که دارد جدا می­‌کند. شکل فانتزی دیالوگ­‌ها در یکی از داستان­‌های کتاب ها کردن یا به عبارتی داستان آخر باعث می‌­شود تا فرمت داستان­‌ها با وجود پیوستگی متن کل کتاب ها کردن قابل تفکیک باشد. به طوری که انگار در هر داستان تمرکز روی یکی از عناصر داستان باعث شده است تا طنز داستان شکل بگیرد. در همه‌ی داستان‌ها شخصیت اصلی یا همان راوی، عنصر اصلی است در کنار دیگر عناصری که پررنگ‌تر می‌­شوند تا همزمان بار طنز داستان را به عهده داشته باشند و هم داستان را پیش ببرند. هر چند وجود شخصیتی که در همه­ داستان­‌ها که حالت گیجی و وهم خاصی با خودش دارد باعث شده است تا فرمت طنز داستان‌ها شکل بگیرد. در عین این که آن پیوستگی بین داستان‌ها و آن نخ ارتباطی وجود دارد، اما هر داستان توانسته است خارج از مجموعه ها کردن کلیت خود را حفظ کند و به عنوان یک داستان مستقل به شمار آورده شود.

داستان یا روایت نویسی؟

نکته‌­ای که در مورد داستان­‌های «پیمان هوشمندزاده» حتی به طور کلی وجود دارد قالب آن­‌هاست. داستان­‌ها با وجود ماجرا و قصه داشتن، به عناصر داستانی مقید نیستند. طوری که انگار روایت‌­اند اما قصد ندارند زیر بار عناصر داستانی بروند. داستان­‌های او چیزی بین جستار روایی و داستان هستند. و یا حتی داستان جداگانه‌ «به فرنگ می‌­روی» که از آثار این نویسنده است و جز این مجموعه نیست، بیشتر این حالت و قالب ارائه را در خودش دارد. فارغ از این که نوشتن هوشمندزاده و زبانش در داستان­‌نویسی جای خاص خود را دارد، می­‌شود گفت که اگر خواننده­‌ای هستید که فقط و فقط از داستان­‌هایی لذت می­‌برید که تمام شکل و قالب داستان­‌های کلاسیک را رعایت کرده باشند، و یا به اصطلاح کمی عام­‌تر داستان‌­های سر و تَه داری هستند، شاید نتوانید با کتاب ها کردن پیمان هوشمندزاده ارتباط برقرار کنید و از خواندن داستان­‌ها و شیوه­ روایتش لذت ببرید. اما اگر تنها چیزی که در داستان برای شما اهمیت دارد خلاقیت است، این نویسنده در جزییات داستانی نویسنده­ای خلاق است و شیطنت او با کلمات و جملات ستودنی است. همچنین در نوع نگاهش، تصاویر داستانش و حتی نوع زبانی که در داستان به کار می‌برد.

با داستان‌­های دیگر «پیمان هوشمندزاده»

از این نویسنده مجموعه داستان­‌های دیگری تحت عنوان «روی خط چشم»، «لذتی که حرفش بود»، «شاخ» و «وقت گل نی» منتشر شده است. شاید بتوان گفت در کتاب­‌های دیگر این نویسنده فضای داستانی کمی متفاوت­‌تر از این مجموعه ها کردن است. در دیگر داستان‌هایش نوعی تجربه­‌نویسی و یا شخصی‌­نویسی پررنگ­‌تر است و با این که همچنان فضای طنز بر داستان حاکم است، اما بیشتر با نوعی فضای شخصی نویسنده مواجه هستیم که باز هم به جستار روایی نزدیک­تر است تا داستان. خصوصا که قالب جستارنویسی ارائه همان فضای شخصی نویسنده است که در قالب ادبی و با زبان خاص نویسنده مطرح می­‌شود. و جذابیت جستار به شخصی بودن و منحصر به نویسنده بودن متن است.