بهترین کتاب های یوستین گردر | سیری در دنیای رمان های فلسفی

یوستین گردر (Jostein Gaarder) نویسنده معروف نروژی، در سال 1952 در اسلو به دنیا آمد. از آنجایی که او برای حس شگفتی و اعجابی که درون کودکان نسبت‌ جهان وجود دارد، ارزش زیادی قائل است، داستان‌های خود را نیز از این زاویه دید و متناسب با گروه سنی کودک و نوجوان می‌نویسد. گردر خود فارغ‌التحصیل رشته الهیات از دانشگاه اسلو (University of Oslo) بوده و در مسائل فلسفی نیز مطالعات گسترده‌ای داشته است. در کتاب‌های او همواره پرسش‌های فلسفی و مسائل متافیزیکی اهمیت خاصی دارند و او می‌کوشد تا ذهن خواننده را با چنین موضوعاتی درگیر سازد. گردر معلوما در سبک متافیکشن (فراداستان) می‌نویسد که به معنای آگاهی یافتن خوانندگان و حتی شخصیت‌ها از جهان داستانی است. برخلاف فیکشن (داستان) که می‌کوشد تا مخاطب را درون داستانش به نحوی غرق کند و تا مخاطب آن را به عنوان یک واقعیت بپذیرد، در سبک متافیکشن، نویسنده از طریق ایجاد آگاهی نسبت به غیرواقعی بودن داستان در مخاطبش، او را نسبت به رابطه واقعیت و خیال و نقش ادبیات در آن هوشیار می‌کند. سبک متافیکشن اغلب برای تاکید بر مفاهیم عمیق داستان استفاده می‌شود و ابعاد فکری اثر را برجسته می‌سازد. از گردر رمان‌ها و داستان‌های کوتاه متعددی منتشر شده است که برخی از آن‌ها از شهرت بیشتری نسبت به دیگر آثار برخوردارند. در این مطلب به معرفی پنج اثر از بهترین کتاب های یوستین گردر که موفقیت زیادی در سطح جهانی کسب کرده‌اند، می‌پردازیم.

رمان دنیای سوفی

مشهورترین رمان گردر دنیای سوفی، داستان دختری نوجوان به نام سوفی آموندسن (Sophie Amundsen) را روایت کرده که یک روز نامه‌ای ناشناس دریافت می‌کند و در آن با پرسشی عجیب مواجه می‌شود: تو کیستی؟ پس از آن سوفی هر روز نامه‌هایی از این دست را در صندوق خانه خود یافته که حاوی درس‌هایی از تاریخ فلسفه هستند. او پس از مدتی با فرستنده‌ آن‌نامه‌ها، آلبرتو ناکس (Alberto Knox) که فیلسوفی میانسال است، آشنا می‌شود. آلبرتو که درس فلسفه خود را از دوران یونان باستان آغاز می‌کند، به مرور زمان موفق می‌شود تا شرح کاملی از تاریخ فلسفه غرب را برای سوفی بیان کند. اما در خلال داستان اتفاقات عجیبی برای دنیای سوفی رخ می‌دهد که با مباحث درسی مطرح شده، همسو و هم‌جهت است. در آخر نیز کتاب در راستای فلسفه‌ی یکی از مهم‌ترین فیلسوفان اشاره شده در داستان، جورج برکلی، به پایان می‌رسد، ترفندی که جذابیت کتاب را دو چندان می‌کند. این کتاب برای گروه سنی نوجوان و جوان مناسب است و علاوه بر مطالب آموزنده، از داستانی مفرح و سرگرم‌کننده نیز برخوردار است. این اثر که یکی از بهترین کتاب‌های یوستین گردر است، در سال 1991 منتشر و به 59 زبان زنده‌ی دنیا ترجمه و چاپ شد. هم‌چنین از این کتاب نه تنها اقتباس‌های سینمایی و تلویزیونی مختلفی صورت گرفته، بلکه حتی یک بازی کامپیوتری و بازی فکری نیز بر اساس این داستان ساخته شده است. حسن کامشاد برگردان فارسی این اثر را که یکی از بهترین کتاب های یوستین گردر است در ایران برعهده داشته که توسط انتشارات نیلوفر منتشر شده است.

2-رمان راز فال ورق

راز فال ورق همچون دنیای سوفی درون‌مایه‌ای فلسفی دارد و از بهترین کتاب‌های یوستین گردر به شمار می‌آید، اما برخلاف آن به شکلی غیرمستقیم بیان شده، به نحوی که خواننده‌ی کتاب ممکن است در جریان داستان متوجه چنین مسئله‌ای نشود. داستان این کتاب در دو بخش روایت می‌شود که در نهایت با یکدیگر تطبیق می‌یابند. در بخش اول پسر 12 ساله‌ای به نام هانس توماس همراه با پدرش برای یافتن مادرش به سفری در اروپا روانه می‌شود، سفری پر از اتفاقات عجیب که در آن حتی هانس توماس کتابچه‌ای بسیار ریز را درون یک کلوچه می‌یابد. داستان درون کتابچه، بخش دوم کتاب را تشکیل می‌دهد که روایتی از زندگی سه نانوای مختلف است. هانس با خواندن کتاب متوجه می‌شود که داستان آن به نوعی با زندگی شخصی او گره خورده و پرسش‌هایی مهم را در ذهن او ایجاد می‌کند. مکالمات هانس و پدرش، نوع نگاه هانس به مسائل و سوال‌های بی‌شمارش درباره‌ی جهان و خود، استفاده نمادین از کارت‌های بازی و تشبیه شخصیت‌ها به هرکدام از آن‌ها همگی از جمله مواردی هستند که این کتاب را شیرین و خواندنی می‌سازند. این کتاب در سال 1990 در نروژ چاپ شد و جایزه انجمن منتقدان ادبیات نروژی را برای بهترین کتاب سال از آن گردر ساخت. عباس مخبری این کتاب را که یکی از بهترین کتاب های یوستین گردر است به فارسی ترجمه کرده که توسط نشر مرکز منتشر شده است.

3-کتاب دختر پرتقالی

داستان از جایی آغاز می‌شود که جورج نامه‌هایی را که پدرش پیش از مرگ برای او نوشته است، پیدا می‌کند. پدر جورج هنگامی که او تنها چهار ساله بود، از دنیا می‌رود و 11 سال بعد از این اتفاق، جورج متوجه می‌شود که پدرش داستانی کوتاه به نام دختر پرتقالی را برای او به یادگار گذاشته است. جذابیت کتاب از جایی شروع می‌شود که جورج می‌فهمد این داستان صرفا بازگویی یک خاطره نیست، بلکه مانند معمایی مهیج است که بر محور اتفاقی مهم در زندگی پدر جورج، ژان، سامان یافته و آن ملاقات ژان با دختری در اتوبوس است که سبدی پر از پرتقال در دست دارد. با تکان خوردن اتوبوس سبد پرتقال‌های دختر واژگون شده و ژان تلاش می‌کند تا در جمع کردن پرتقال‌ها به او کمک کند اما دختر پرتقالی به شکلی ناگهانی غیب می‌شود. این کتاب اگرچه داستانی ساده را بیان می‌کند و مانند دیگر کتاب‌های گردر از درون‌مایه‌ی فلسفی و پیچیده‌ای برخوردار نیست، با این‌حال بیان معماگونه‌ی داستان و پرسش‌های مطرح شده توسط ژان عمق و معنایی متفاوت به آن می‌بخشد و آن را تبدیل به یکی از بهترین کتاب‌های یوستین گردر می‌سازد. این رمان کوتاه در سال 2001 نوشته و در سال 2009 نیز اقتباسی سینمایی از آن ساخته شد. ترجمه این کتاب که یکی از بهترین کتاب های یوستین گردر است به فارسی توسط مهرداد بازیاری صورت گرفته و انتشارات هرمس آن را به بازار عرضه کرده است.

4-کتاب مرد داستان‌فروش

عنوان اصلی این کتاب دختر رییس سیرک (The Ringmaster’s Daughter) بوده که در زبان فارسی به مرد داستان‌فروش ترجمه شده است. گردر این کتاب را در سال 2001 نوشته و در آن از تکنیک داستانی در دل داستان دیگر استفاده می‌کند. پیتر، راوی اصلی داستان، قصه زندگی خود را از دوران کودکی بازگو کرده که خط داستانی اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد. شغل پیتر فروش ایده‌ها و داستان‌های مختلف به نویسندگانی درمانده در سراسر اروپاست که موجب شکل‌گیری لایه‌های داستانی دیگری در کتاب می‌شود. زندگی پیتر پس از آشنایی با دختری به نام ماریا و دل باختن به او تغییر کرده و پس از آنکه ماریا او را ترک می‌کند، اتفاق‌های گوناگونی رخ می‌دهند که فضای کتاب را مبهم و مرموز می‌کندو داستان به سمت آینده‌ای غیرمنتظره به پیش می‌رود. این کتاب که یکی از بهترین کتاب های یوستین گردر است در ایران توسط انتشارات کتابسرای تندیس و با ترجمه مهوش خرمی‌پور منتشر شده است.

رمان دنیای آنا

یوستین گردر از فعالان محیط‌زیست بوده و اهمیت زیادی برای مسائل مربوط به کره زمین و نقش انسان‌ها در تغییر آن قائل است. رمان دنیای آنا حول چنین دغدغه‌هایی شکل گرفته و می‌کوشد تا از طریق نقدی اجتماعی راه نجاتی برای وضعیت امروز زمین پیدا کند. آنا، شخصیت اصلی کتاب، دختر 16 ساله‌ای است که به طور اتفاقی به سال 2082 سفر کرده و با دیدن مشکلاتی که نسل آینده باید با آن دست و پنجه نرم کنند، تصمیم می‌گیرد تا کره زمین را از آسیب‌های نسل بشر حراست کند. این کتاب نیز مانند دختر پرتقالی، نثری روان و ساده دارد، اما پرسش‌های مهم و اساسی را مطرح می‌کند و سعی می‌کند تا دغدغه مسائل زیست‌محیطی را در ذهن کودکان و نوجوانان ایجاد سازد. اصغر اندرودی ترجمه این کتاب را که یکی از بهترین کتاب های یوستین گردر است، به زبان فارسی را برعهده داشته و نشر البرز نیز آن را چاپ کرده است.

یوستین گردر را می‌توان یکی از بهترین نویسنده‌های رمان‌های فلسفی در جهان دانست که با پرسش‌های عمیق و مهمی که مطرح می‌کند، مخاطبین خود را نسبت به چیستی خود، جهان، آینده، سرنوشت و … آگاه‌تر می‌سازد. کتاب‌های گردر همواره داستانی شیرین و خواندنی را روایت می‌کنند که مفاهیمی پیچیده را در قالب ساده خود جای داده‌اند. اگرچه مخاطبین هدف این آثار گروه سنی کودک و نوجوان هستند، اما مطالعه آثار او به هر فردی که به مسائل فلسفی علاقه‌مند باشد، فارغ از سن خود، پیشنهاد می‌شود.