چرا باید کتاب زندگی خصوصی درختان را بخوانیم؟

کتاب زندگی خصوصی درختان یک رمان کوتاه از آله‌خاندرو سامبرا (Alejandro Zambra) است که در سال 2007 منتشر شد. داستان در طول یک شب اتفاق می‌افتد و روایتی از حال و گذشته‌ شخصیت‌ها را از طریق راوی دانای کل و به صورتی نامنظم ارائه می‌کند. این کتاب با ترجمه ونداد جلیلی و توسط نشر چشمه در ایران عرضه شده است.

سامبرا شاعر، منتقد و نویسنده‌ای اهل شیلی است که به عنوان یکی از بهترین نویسندگان اسپانیایی زبان زیر 35 سال برگزیده شده است. او در رشته ادبیات اسپانیایی تا مقطع دکتری تحصیل کرده و حال حاضر به عنوان منتقد ادبی در روزنامه لاترسرا (la tercera) و استاد ادبیات دانشگاه دیه‌گو پورتالز کار می‌کند. نخستین رمان سامبرا با نام «بونسای» توانست جوایز بسیاری را برده و او را به شهرت برساند.  از روی این کتاب یک اقتباس سینمایی نیز در سال 2011 ساخته و در جشنواره کن ارائه شد. مشهورترین اثر سامبرا در ایران راه‌های بازگشت به خانه است که ونداد جلیلی آن را ترجمه کرده و توسط نشر چشمه منتشر شده است. در داستان‌های سامبرا همواره استعاره یا توصیفی از نوشتن و نویسندگی وجود دارد، درحالیکه خود او نوشتن را هیچ‌وقت شغل رویایی خود نخوانده و علت روی آوردن به آن را ضعیف بودن در حرفه‌های دیگر می‌داند.

کتاب زندگی خصوصی درختان، در واقع شبیه به یک یادداشت طولانی است. داستان از جایی آغاز می‌شود که خولیان، برای خواباندن دخترخوانده‌ خود، دانیلا، داستانی تعریف می‌کند. این داستان بخشی از مجموعه داستان کودکانه نوشتهی خود او درباره‌ دوستی دو درخت است که هر شب یک قسمت از آن را برای دانیلا می‌گوید. پس از به خواب رفتن دانیلا، خولیان تا زمان بازگشت ورونیکا از کلاس طراحی، خود را سرگرم کرده و به تدریج از قصه‌ آشنایی خود با ورونیکا و زندگی‌اش سخن می‌گوید.

خط زمانی داستان منظم نیست و خولیان از شاخه‌ای به شاخه دیگر می‌پرد. هرچقدر که ورونیکا بیشتر دیر می‌رسد، او نگران‌تر می‌شود و افکار عجیبی به سراغش می‌آیند. خولیان هنگام تعریف از خود بسیار واقع‌بین بوده و خصوصیات خوب و بدش را بیان می‌کند. خواننده به تدریج مانند مراحل کامل شدن یک پازل با خولیان و دیگر شخصیت‌ها آشنا می‌شود. مثلا می‌فهمد که او نویسنده است و ادبیات اسپانیایی تدریس می‌کند، ورونیکا دانشجوی هنر بوده و در دوران دانشجویی ناخواسته باردار می‌شود و آن دو یک روز به صورت اتفاقی وقتی خولیان برای دریافت سفارش کیک خود به خانه ورونیکا می‌رود با یکدیگر آشنا می‌شوند. خولیان شخصیتی خیال‌باف و رویایی دارد اما ورنیکا محتاط‌تر و جدی‌تر است. خولیان از رابطه خود با نامزد سابقش کارلا و فرناندو، همسر قبلی ورونیکا و رابطه عاشقانه نافرجامشان نیز حرف می‌زند. به این ترتیب خواننده کم و بیش با تمام شخصیت‌ها آشنا می‌شود.

نوع بیان سامبرا در کتاب زندگی خصوصی درختان بسیار ساده و روان است. به نظر می‌رسد که شخصیت اصلی، خولیان، هر آنچه به ذهنش می‌رسد را بیان می‌کند. اما در این قصه‌ کوتاه، سامبرا موفق می‌شود تا با مقایسه روابط عاشقانه شخصیت‌ها مانند رابطه‌ی کارلا و خولیان، ورونیکا و فرناندو و خولیان و ورونیکا واقعیات زندگی زناشویی را به شکلی انتقادی و روزمره مطرح کند.

از طرف دیگر داستان زندگی خصوصی درختان که در واقع به عنوان مجموعه داستان کودکانه‌ای است که خولیان برای دانیلا تعریف می‌کند، جایگاهی ویژه در کتاب پیدا می‌کند. به نظر می‌رسد که این داستان به صورت استعاری از وضعیت دوگانه‌ زندگی شخصیت‌های کتاب می‌گوید. در داستان، درخت بائوباب از زنی دیوانه می‌گوید که یک روز در پارک با او آشنا شده، زنی با دستان خیلی دراز که روزگاری نقاشی می‌کرده اما وقتی دست‌هایش شروع به رشد کردند به اجبار نقاشی را کنار گذاشته و به سراغ جمع کردن برگ درخت‌ها از روی زمین می‌رود.  پیوند دو داستان بر جذابیت کتاب می‌افزاید.

کتاب زندگی خصوصی درختان ترکیبی از خاطره، داستان، واقعیت، خیال، گذشته و آینده است. داستان بر روایت خولیان از رابطه‌ی آدم‌ها با یکدیگر استوار است و پایانی نامشخص دارد. در واقع تمام کتاب قرار است داستانی باشد برای زمانی که ورونیکا خانه نیست و با آمدن او به اتمام برسد. دلشوره‌های خولیان، داستان کودکانه‌ی او، حرف‌ها و احساسات دانیلا و حتی حضور معنوی ورونیکا در عین غیبت او در کنار یکدیگر داستانی کوتاه و خواندنی را تشکیل می‌دهند که ما به عنوان انتخابی مناسب برای پر کردن اوقات فراغتتان آن را پیشنهاد می‌کنیم تا چند ساعتی را از دنیای روزمره خود فاصله گرفته و دغدغه‌هایتان را فراموش کنید.