چرا باید رمان بلید رانر را بخوانیم؟

اگر طرفدار ژانر علمی تخیلی یا سایبرپانک باشید، بی‌گمان نام فیلم‌های بلید رانر (Blade Runner) را شنیده‌اید. نخستین فیلم بلید رانر در سال 1982 پخش شد و دگرگونی بزرگی در جنبه‌های ظاهری سایبرپانک به وجود آورد. از آن زمان، فیلم و سریال‌های زیادی از روی بلید رانر پیروی کرده و تلاش کردند راه سایبرپانک را ادامه دهند؛ اگرچه، این تلاش تنها به حدود 40 سال بازنشر تصاویر و ظاهری تکراری انجامید، و این روزها دیگر خبری از نوآوری در این ژانر دیده نمی‌شود.

فیلم بلید رانر، با تمام نوآوری‌ها و ویژه بودن‌اش، در واقع برگرفته از رمانی به نام آیا آدم‌مصنوعی‌ها خواب گوسفند برقی می‌بینند؟ (?Do Androids Dream of Electric Sheep) است، که در آینده و پس از پخش فیلم، نام بلید رانر هم در عنوان آن جای گرفت. در این نوشته می‌خواهیم به شناساندن رمان بلید رانر ، نویسنده، فیلم‌ها و دنباله‌های آن بپردازیم. پس اگر طرفدار داستان‌های سایبرپانکی هستید، در ادامه با پی‌اس آرنا همراه باشید.

   رمان بلید رانر ، رمانی علمی تخیلی به قلم «فیلیپ کی. دیک» (Philip K. Dick) است که برای نخستین بار در سال 1968 چاپ شد. داستان این رمان در یک نسخه‌ی پساآخرالزمانی از سان فرانسیسکو بازگفت می‌شود و به دلیل جنگ جهانی هسته‌ای، زندگی درون زمین به‌شدت آسیب دیده، و بیشتر جانوران هم یا از بین رفته‌اند یا در خطر نابودی قرار دارند. طرح هسته‌ای داستان، شخصی به نام «ریک دکارد» را دنبال می‌کند، یک جایزه‌بگیر که وظیفه دارد شش آدم‌مصنوعی فراری از گونه نکسوس-6 را بازنشسته کند (در واقع آن‌ها را بکشد.) این در حالی است که داستان، شخصیت دیگری به نام «جان ایزدور» را هم دنبال می‌کند که مردی با ضریب هوشی پایین بوده و یاری‌رسان آدم‌مصنوعی‌های فراری است.

   رمان بلید رانر ، پایه‌ی بنیادین فیلم بلید رانر به کارگردانی «ریدلی اسکات» بوده و بسیاری از ویژگی‌ها و درون‌مایه‌های آن هم در دنباله‌ی این فیلم، که بلید رانر 2049 (Blade Runner 2049) نام دارد و به‌دست «دنی ویلنوو» ساخته شده، دیده می‌شود.

   داستان رمان در سال 1992 جریان دارد (در نسخه‌های پسین به 2021 دگرگون شد) و یک جنگ جهانی ویرانگر را به نام «پایانه‌ جنگ جهانی» (World War Terminus) دنبال می‌کند. جو آلوده به رادیواکتیوِ زمین، سازمان ملل متحد را مجبور می‌کند مهاجرت گسترده‌ای را به مستعمرات خارج از زمین به منظور نگه‌داری یک‌پارچگی ژنتیکی بشریت شکل دهد. این مهاجرت به همراه آدم‌مصنوعی‌های شخصی بوده که نقش یک ربات خدمت‌رسان را برای انسان‌ها دارند. شرکت «Rosen Association» این آدم‌مصنوعی‌ها را در مریخ تولید می‌کند، ولی برخی از آدم‌مصنوعی‌ها شورش کرده و با این امید که می‌توانند ناشناخته باقی بمانند، به زمین فرار می‌کنند. بنابراین، اداره‌های پلیس آمریکا و جماهیر شوروی عده‌ای جایزه‌بگیر را برای شکار این ربات‌ها در نظر می‌گیرند.

   با آغاز داستان، شخصیت ریک دکارد را می‌بینیم که برای کشتن شش آدم‌مصنوعی بسیار هوشمند در نظر گرفته شده است. این آدم‌مصنوعی‌ها از مواد آلی ساخته شده‌اند که کاملا شبیه به انسان‌ها بوده و تشخیص آن‌ها بسیار دشوار است. ولی دکارد امیدوار است بتواند این جایزه را به‌دست بیاورد تا بتواند یک جانور واقعی بخرد و با گوسفند برقی خود جایگزین کند. زیرا پیدا کردن جانوران زنده کار سختی است و تنها افراد پول‌دار می‌توانند آن‌ها را در اختیار داشته باشند. دکارد به شرکت روزن و نزد «ریچل روزن» می‌رود تا از دقت آزمایش همدلی (برای تشخیص آدم‌مصنوعی‌ها از انسان‌ها) مطمئن شود. دکارد گمان می‌کند که این آزمایش شاید نتواند گونه‌های جدید نکسوس-6 را از انسان‌های واقعی تشخیص دهد، و همچنین به‌ نظر می‌رسد روی ریچل روزن به اشتباه نتیجه‌ی مثبت داشته است. این بدین معناست که پلیس در این مدت احتمال داشته انسان‌های واقعی را اعدام کرده باشد. شرکت روزن تلاش می‌کند دکارد را تهدید کرده و کاری کند او بیخیال پرونده بشود، ولی دکارد دوباره از ریچل آزمایش می‌گیرد و می‌بیند او به‌راستی یک آدم‌مصنوعی است، که خود او هم در ادامه اعتراف می‌کند. اکنون در ادامه‌ی داستان، شاهد رودررویی دکارد با آدم‌مصنوعی‌های فراری هستیم و فضای انسانی و روابط احساسی را بین انسان و آدم‌مصنوعی‌ها، جانوران واقعی و نسخه‌ی رباتیک آن‌ها می‌بینیم.

   فیلم بلید رانر، بااین‌که برپایه‌ی این رمان ساخته شده بود، ولی تفاوت‌های زیادی با آن داشت. این تفاوت‌ها درهرگونه چیزی از خوب بودن فیلم یا خود رمان کم نمی‌کنند و هر کدام به‌گونه‌ای فوق‌العاده ظاهر می‌شوند. اگرچه، پس از مرگ فیلیپ کی. دیک و پخش فیلم بلید رانر، نویسنده‌ای به نام «کی. دبلیو. جتر» (K. W. Jeter)، که دوست دیک بود، دنباله‌هایی برای این رمان نوشت تا تفاوت‌های بسیار بین رمان بلید رانر و فیلم آن را از بین ببرد.

   این رمان‌ها به ترتیب موارد زیر هستند:

• (Blade Runner 2: The Edge of Human (1995
• (Blade Runner 3: Replicant Night (1996
• (Blade Runner 4: Eye and Talon (2000

   رمان بلید رانر ، در ایران با برگردان «شهریار وقفی‌پور» و با نام «بلید رانر – آیا اندروئیدها خواب گوسفندهای الکتریکی می‌بینند؟» چاپ شده است. شوربختانه، «نشر جنگل» تا به این لحظه نسخه‌ی انگلیسی آن را چاپ نکرده، ولی اگر می‌خواهید این نسخه را بخوانید، می‌توانید پی‌دی‌اف آن را در اینترنت پیدا کنید. همچنین برای خواندن دنباله‌های آن هم چاره‌ای جز پی‌دی‌اف نسخه‌ی انگلیسی نخواهید داشت!

افزون‌براین، پیش از آن‌که به سراغ این رمان بروید، آن تفاوت‌های بسیاری را که گفتیم فراموش نکنید. بی‌گمان، خیلی‌ها پس از دیدن فیلم‌های بلید رانر با رمان‌های آن آشنا شده‌اند و تصمیم گرفته‌اند آن‌ها را بخوانند. ولی شاید تفاوت‌های بین رمان و فیلم‌ها کمی آن‌ها را آزرده‌ کند. برای نمونه، یکی از مهم‌ترین آن‌ها همین نام بلید رانر است. همان‌طور که گفتیم، در رمان ریک دکارد یک جایزه‌بگیر به شمار می‌رود، ولی در فیلم این افراد با نام «بلید رانر» شناخته می‌شوند و در خدمت نیروی پلیس هستند. همچنین ارتباط و گفت‌وگوهایی که بین ریک و ریچل در فیلم به نمایش گذاشته می‌شود هم در رمان وجود ندارند. و جدا از این‌ها، داستان فیلم در شهر لس آنجلس و سال 2019 جریان دارد، نه سان فرانسیسکو.

   همچنین اگر فیلم‌های بلید رانر را ندیده‌اید و می‌خواهید به سراغ‌شان بروید، یادتان باشد که در ابتدا باید بلید رانر 1982 را ببینید و سپس به دیدن بلید رانر 2017 بنشینید. بسیاری از مردم بدون دیدن فیلم نخست، دنباله‌ی آن را دیدند و هرگز نتوانستند با آن ارتباط برقرار کنند، و آن را فیلم بدی خواندند. درصورتی‌که فیلم دوم بلید رانر یکی از بهترین‌ فیلم‌های این ژانر و سال 2017 بود. جدا از این دو فیلم، فیلم‌های کوتاه دیگری هم در رابطه با بلید رانر ساخته شده که پیش از دیدن فیلم دوم باید آن‌ها را ببینید. این فیلم‌های کوتاه بر این پایه‌اند:

• Blade Runner Black Out 2022
• Blade Runner 2036: Nexus Dawn
• Blade Runner 2048: Nowhere to Run

   فیلم ابتدایی بلید رانر که در 1982 اکران شد، در 2019 بازگفت می‌شود، و فیلم دوم که در 2017 پخش شد هم در سال 2049 جریان دارد. بازه‌ی سی‌ساله بین داستان‌های دو فیلم، فضای زیادی را برای رخ دادن رویدادهای گوناگون در اختیار دارد. به همین دلیل، کارگردان فیلم بلید رانر 2049 تصمیم گرفت سه فیلم کوتاه هم ساخته شود تا این بازه کمی بهتر توضیح داده شود؛ و همان‌طور که در نام فیلم‌های کوتاه می‌بینید، هر کدام سالی ویژه از این سی سال را به نمایش می‌گذارند.

   پس پیش از دیدن فیلم‌ها حتما به ترتیبِ آن‌ها دقت داشته باشید، و اگر فیلم‌ها را دیده‌اید و می‌خواهید رمان‌اش را بخوانید، یادتان باشد که انتظار داستانی کاملا مشابه را نداشته باشید. همچنین اگر فیلم‌ها را دیده‌اید یا رمان بلید رانر را خوانده‌اید، دیدگاه خودتان را درباره‌ی آن‌ها با ما به اشتراک بگذارید. اگر هم نه فیلم‌ها را دیده‌اید و نه رمان را خوانده‌اید، پس بیشتر از این وقت را هدر ندهید و به سراغ‌شان بروید!