نقد و بررسی فیلم The Unholy | نامقدس

یکی از زیرشاخه‌های ژانر وحشت، فیلم‌هایی است که به مذهب وابسته‌اند و هر سال حداقل دو سه فیلم ترسناک با بودجه‌های نه خیلی کم و نه خیلی زیاد با تم مذهبی پخش می‌شود. بعد از موفقیت حیرت‌انگیز جن‌گیر بود که این نوع از فیلم‌ها تا به امروز جا افتاد. اما کیفیت کارها تا به امروز هیچ وقت به جن‌گیر نرسید. فیلم The Unholy (فیلم نامقدس) یکی دیگر از این فیلم‌ها است که امسال عرضه شده و در این مطلب می‌خواهیم در پی اس ارنا آن را بررسی کنیم.

کمپانی گوست هاوس (Ghost House Pictures) که متعلق به سم ریمی است فیلم The Unholy یا «نامقدس» را تهیه کرده است. سم ریمی هم برای دوست داران ژانر وحشت آشناست و هم آن‌هایی که به فیلم‌های ابرقهرمانی علاقه دارند. ریمی از طرفی چند تا از بهترین فیلم‌های ترسناک (با چاشنی کمدی) را ساخته، Evil Dead که با نام کلبه وحشت در ایران معروف است و مرا به درون جهنم بکش و هم‌چنین مرد عنکبوتی 1 و 2 و 3. سبک شوخ و شنگ و تند و تیز ریمی در کارگردانی هوشمندانه است و ضعیف‌ترین آثارش هم حداقل در کارگردانی حرفی برای گفتن دارند.

اما بحث ریمی تهیه کننده جداست. طبق چیزهایی که خوانده‌ام متوجه شدم که او بیشتر به دنبال کشف استعداد است و ترجیح داده است فیلم‌های ترسناک با هزینه متوسط یا پایینی بسازد و در این میان به خیلی‌ها که شاید هنوز فرصتی برای فیلم‌سازی پیدا نکرده‌اند شانسی بدهد. همانند خودش که کلبه وحشت را تقریبا با هیچ چیز ساخت. برای همین فیلم‌هایی که گوست هاوس تهیه کرده است ترکیبی است از فیلم‌های ترسناک سرگرم کننده و خوش ساخت مثل «30 روز شب» و «نفس نکش» و فیلم‌های ضعیف و معمولی. بله. وقتی میخواهی استعداد کشف کنی، ممکن است شکست بخوری و احتمال شکست همیشه بیشتر است. اما این‌که این دوره و زمانه هنوز افرادی هستند که دلسوز سینما باشند، خودش غنیمت است، حالا فارغ از این‌که خروجی کار چه می‌شود.

نامقدس را «ایوان اسپیلوتوپولوس» ساخته است که فیلم اولش محسوب می‌شود. اسپیلوتوپولوس خودش فیلم‌نامه را از کتاب «معبد» نوشته «جیمز هربرت» اقتباس کرده است.

داستان فیلم در یکی از شهرهای کوچک ایالت ماساچوست اتفاق می‌افتد. خبرنگاری محلی به نام جری فن (جفری دین مورگان) که مشخص است مدت‌هاست نتوانسته یک خبر درجه یک کار کند، اتفاقی با عروسکی با ریخت و قیافه‌ای ترسناک برخورد می‌کند و برای تنها یک عکس خبری، عروسک را خرد می‌کند. جری می‌داند که مردم این شهر اهل خرافات هستند و حالا می‌خواهد از این عروسک ترسناک سوء استفاده کند. اما جری نمی‌داند که با خرد کردن این عروسک چه اشتباهی را مرتکب شده است. در داخل این عروسک روح شروری وجود دارد که حالا می‌تواند آزادانه به کارهای شیطانی‌اش بپردازد. این روح شرور دختری ناشنوا، آلیس (کریکت براون) را پیدا می‌کند و طوری خود را به آلیس نشان می‌دهد که گویی مریم مقدس است. آلیس شفا پیدا می‌کند و حالا مردم و افراد کلیسا هم متوجه این شفا شده‌اند. معجزه رخ داده است و آلیس به خاطر ارتباطش با مریم مقدس می‌تواند افراد دیگری را هم شفا بدهد. پسری که نمی‌تواند راه برود و حالا می‌تواند، کشیشی که مشکل تنفسی دارد و…

کم کم پای اسقف‌هایی با رتبه‌های بالاتر به این شهر کوچک باز می‌شود. خبرنگاران به سمت آلیس هجوم آورده‌اند و همه ناباوران و باایمانان کنار هم جمع شده‌اند تا بلکه بتوانند از این موقعیت عجیب، درکی بهتر پیدا کنند. از طرفی جری تنها خبرنگاری است که رابطه‌اش با آلیس خوب است و می‌خواهد از این موقعیت به نفع شهرت و کارش استفاده کند…

The Unholy فیلم جمع و جوری است که دیدن یا ندیدنش آن قدر اهمیتی ندارد. اگر فیلم را ببینید احتمالا یک ساعت و نیم سرگرم شوید و به راحتی هم بعد از اتمام فیلم، کار را فراموش کنید و اگر هم فیلم را نبینید قطعا چیز خاصی را از دست نداده‌اید. و چنین ویژگی‌ای برای یک فیلم، خوب نیست. ای کاش یا از یک فیلم خیلی لذت ببریم و یا از آن بدمان بیاید. این که فیلمی حد وسط باقی بماند، نتیجه‌اش فراموشی سریع است و به اعماق رفتنش در اقیانوس بی کران سینما.

متاسفانه فیلم نامقدس خیلی هم داستانش را جدی فرض کرده است و حداقل بامزگی در کار وجود ندارد تا بلکه از این میزان جدیتی که ناخودآگاه به ضرر فیلم تمام شده است بکاهد. البته ایده اصلی فیلم آن چنان هم بد نیست. یعنی حتی فکر می‌کنم با یک فیلم‌نامه بهتر و کارگردانی درست چه کار ترسناک خوبی از آب درمی آمد. حالا حتی اگر داستانش هم به نسبت تکراری باشد ( البته در نظر بگیرید کتاب معبد که فیلم از آن اقتباس شده، در سال 1983 نوشته شده است)

در ساخت فیلم ترسناک، حتی در سال 2021، یکی از بزرگترین اشتباهات، استفاده بیش از حد از جلوه‌های ویژه کامپیوتری است. فیلم ترسناک همچنان با گریم سنتی و استفاده از بازیگران واقعی جواب می‌دهد. فیلم ترسناک با نور و صدا و تصاویر ساده است که اثر می‌گذارد. حتی اگر جلوه‌ای هم وجود دارد، باید دستی باشد. میدانی. واقعی. طوری که حتی تمام افراد پشت صحنه درک آنی و لحظه‌ای از اتفاق ترسناکی که دارد فیلم‌برداری می‌شود داشته باشند و اگر سکانسی با پرده سبز و آبی گرفته شود و بعدا بخواهد در نرم افزارها درست شود، مشکل از همین لحظه شروع می‌شود و نمی‌شود هم برای نجات فیلم کاری کرد.

حتی فیلم‌های ترسناک خوب اخیر مثل یک مکان ساکت که شماره دومش هم اکران شده است، بیشترین ترس و دلهره‌شان مربوط به سکانس‌هایی بود که هیچ هیولای دیجیتالی‌ای در کار نبود.

در نامقدس روح شرور داستان در بیشتر مواقع کامپیوتری است و به خاطر هزینه نسبتا کم ساخت، این روح بیش از حد مصنوعی جلوه می‌کند و حتی اگر در اواخر فیلم از بازیگر و گریم استفاده شده باشد، به قدری این روح در طول فیلم بی خاصیت شده است که دیگر از بازیگرش هم نمی‌ترسیم و این که موجودات ترسناک حتما باید با حرکات ژیمناستیک‌وار خود به سمت دوربین یا شخصیت‌ها روی زمین بخزند دیگر واقعا نخ نما شده است. هر دست و پایی که تکان می‌دهند صدای قروچ قروچ استخوان‌ها شنیده می‌شود و صدای روح‌های پریشان هم همه شبیه به هم هست. انگار که یک منبعی برای صدای این روح‌ها در یک اتاق تدوینی وجود دارد و هر صداگذار فیلم ترسناکی می‌رود و فقط همین صدا را برای روح و موجودات ترسناک انتخاب می‌کند. خلاقیت واقعا کمتر شده است و وقتی یک فیلم حداقل کمی متفاوت ببینیم، واقعا خوشحال و امیدوار می‌شویم.

ترس‌های موجود در فیلم نامقدس از همان نوعی است که در معمولی و بدترین فیلم‌های این ژانر وجود دارد. از همان چیزهایی که ناگهانی پدیدار می‌شوند و ممکن است من بیننده هم برای چند ثانیه از جایم بپرم، ولی در همین حد باقی می‌ماند. ترس خوب باید در بیننده ماندگار بشود. باید کابوس فیلم را دید یا حداقل تا مدتی ترسش با آدم بماند. این که چیزی یک دفعه‌ای ما را بترساند و تمام شود و داستان دوباره راهش را ادامه بدهد با به ترس ناگهانی بعدی برسد، جز قابل پیش بینی بودن هیچ نکته‌ای دیگری ندارد. و هنوز در عجب هستم که بعد از صد و خرده‌ای سال تاریخ سینما همچنان از این روش‌ها آن هم به معمولی‌ترین شکل ممکن استفاده می‌شود.

نامقدس می‌توانست از لوکیشنی که دارد به خوبی استفاده کند. این شهر کوچک که بیشتر به روستا شبیه است قابلیت وحشتناک بودن را کاملا دارد. این که مردمی به این باور بیفتند که فردی با مریم مقدس در ارتباط است و حالا شاید تمام خواسته‌هایشان عجابت شود، میتواند به داستانی درگیر کننده از طمع انسان هم تبدیل شود. حتی می‌شد هم از ترس این روح شیطانی استفاده کرد و هم از خود بی خود شدن مردم. و مهم‌ترین نکته به چالش کشیده شدن ایمان که شاید باعث بدترین فجایع بشود، اما فیلم نامقدس متاسفانه از هیچ کدام این چیزها استفاده نکرده است و بیشتر ترجیح داده روی ماجرای جری و آلیس تمرکز کند که آن هم چیز دندان گیری از آب درنیامده است. ما فقط با سلسله سکانس‌هایی طرف هستیم که قرار است ببینیم جری چگونه متوجه می‌شود که این روح مریم مقدس نیست و بلکه شرور است. و بماند که در نهایت این موضوع را خودش کشف نمی‌کند و یکی از شخصیت‌ها درباره عروسک و روح درونش به او توضیح می‌دهد. که مشخص است از زبان شخصیت نیست و بلکه چیزی است که فیلم‌نامه در دهان شخصیت گذاشته است تا جری زودتر دوزاری‌اش بیفتد و فیلم بیشتر از این طولانی نشود.

این فیلم اگر ارزش دیدن داشته باشد به خاطر بازی جفری دین مورگان است. بیشتر او را با بازی در نقش نیگان در سریال مردگان متحرک می‌شناسیم. اما دین مورگان واقعا بازیگر با استعدادی است و از آن‌هایی است که می‌تواند بدترین فیلم‌نامه‌ها را با بازی‌اش حداقل قابل تماشا کند. حتی در سریال مردگان متحرک که به شدت ضعیف شده است، همچنان چیزی که خیلی از بیننده‌ها را جذب می‌کند همین شخصیت نیگان است. از توانایی‌های دین مورگان در سینما به خوبی استفاده نشده است هر چند که مشخص است پیشنهاد‌هایی هم که به او می‌شود زیاد چنگی به دل نمی‌زند که با بازی در فیلمی مثل The Unholy رضایت می‌دهد.

نامقدس جزو فیلم‌های موفق کمپانی گوست هاوس نیست و کارگردان تازه‌کار فیلم هم باید برای ساخت فیلم بعدی‌اش تلاش بیشتری کند. ژانر ترسناک که فکر می‌کنم بیشتر از از تمام ژانرها مورد لعن و نفرین منتقدها و حتی بیننده‌های عادی قرار گرفته است، اتفاقا جزو پولسازترین‌ها هم بوده است. یک فیلم ترسناک خوش ساخت می‌تواند حرف‌هایی بزند که هیچ فیلم درام سرراستی نمی‌تواند. از همه مهم‌تر این ژانر اگر درست ساخته شود یکی از معدود تجربه‌هایی است که ترجیح می‌دهی با جمع در سالن سینما فیلم را ببینی. ترساندن با سینما عجین است. لذت بخش است. یکی از بهترین تجربه‌های فیلم دیدن مربوط به این ژانر است. اما متاسفانه فیلم‌های ضعیف‌ هم در این ژانر فراوان یافت می‌شود. فیلم نامقدس جزو کارهای غیر قابل تحمل نیست، اما هیچ حرفی هم برای گفتن ندارد.