سینمای ایران در دوران قبل و البته بعد از انقلاب اسلامی تغییرات بسیاری پیدا کرد که هرکدام از آنها در دوره‌های زمانی متفاوتی به فراخور شرایط اجتماعی و سیاسی رخ دادند و نام‌های مختلفی را نیز به خود گرفتند. پیش از انقلاب تماشای فیلم‌ها به دو دسته تقسیم می‌شد، برخی از افراد به دنبال فیلم‌های ایرانی عام و یا فیلم های هندی می‌رفتند و دسته‌ای دیگر ترجیح می‌دادند که فیلم‌های آمریکایی و فرانسوی و… را هدف سینما رفتن خود قرار بدهند. این روند بعد از انقلاب نیز ادامه پیدا کرد، اما با اشکال و هویت‌هایی متفاوت‌تر. در این مطلب با ما باشید تا در رابطه با موج نوی سینمای ایران که تحول بزرگی را در دوره‌های زمانی متفاوت ایجاد کرد بیشتر بدانیم.
نسل اول موج نوی سینمای ایران
تا پیش از سال 1348 سینماگران بسیاری از جمله فرخ غفاری، ابراهیم گلستان و همین‌طور فریدون رهنما سعی در ایجاد موج جدیدی در سینمای ایران داشتند که با اقبال چندانی مواجه نشدند، اما در سال 1348 داریوش مهرجویی با ساخت فیلم سینمایی گاو که بر اساس داستان کوتاهی از مجموعه داستان و نمایش‌نامه عزاداران بیل نوشته غلامحسین ساعدی بود، تحول بزرگی را در عرصه سینمای ایران ایجاد کرد.
به همین دلیل هم می‌توان گفت که موج نوی سینمای ایران در نسل اول خود با فیلم سینمایی گاو شروع شد. برخی از برجسته‌ترین فیلم‌های سینمایی نسل اول موج نوی سینمای ایران شامل گاو، قیصر، حسن کچل، آقای هالو، پنجره، رضا موتوری، آدمک، فرار از تله، درشکه‌چی، سه قاپ، خداحافظ رفیق، داش آکل، آرامش در حضور دیگران، رگبار، پستچی، یک اتفاق ساده و… می‌شوند. در ادامه برخی از بهترین آنها را مرور می‌کنیم.
فیلم سینمایی گاو
فیلم سینمایی گاو به کارگردانی داریوش مهرجویی در ابتدا به دلیل محتوای خود که در واقع مروری رئال و واقعی از زندگی تلخ و سخت روستاهای ایران بود موفق به دریافت پروانه نمایش نشد. اما دقیقاً بعد از همین ناکامی به صورت مخفیانه به خارج از کشور رسید و توانست جایزه منتقدان جشنواره ونیز را از آن خود کند. این موقعیت، حال و هوای عجیب و جدیدی را برای سینمای ایران ایجاد کرده بود که در نهایت باعث شد که مدتی بعد این فیلم بتواند پروانه نمایش خود را در کشور دریافت کند.
فیلم سینمایی قیصر
فیلم سینمایی تأثیرگذار دیگری که در شکل‌گیری نسل اول موج نوی سینمای ایران تأثیر بسیاری داشت، قیصر بود. این فیلم سینمایی به کارگردانی مسعود کیمیایی روایت گر داستانی پرماجرا بود که ریتم سنجیده‌ای داشت و در نهایت نیز تصاویر شایسته‌ای را به نمایش در آورده بود. نقطه عطف فیلم سینمایی قیصر موفقیت تجاری آن بود که نشان‌دهنده این موضوع بود که حتی عموم مردم نیز ترجیح می‌دهند که با محتوایی تازه و آثاری منحصربه‌فرد روبه‌رو شوند.
فیلم سینمایی حسن کچل
فیلم سینمایی حسن کچل به کارگردانی زنده‌یاد علی حاتمی نیز در سال 1348 ساخته شد. نکته ویژه و البته متفاوتی که در رابطه با این فیلم سینمایی وجود دارد آن است که تصویرگر موقعیت ایران قدیم بود و به نوعی به عنوان اولین فیلم موزیکال سینمای ایران شناخته می‌شد. موضوع مهم دیگری که این فیلم را از نمونه‌های هم‌دوره خود متمایز می‌کرد نگاه همه‌جانبه علی حاتمی به موضوع اخلاق بود. به همین دلیل هم در این فیلم سینمایی می‌توان با نگرش‌های متفاوتی از فرهنگ عامه مردم ایران روبه‌رو شد و آنها را به انتقاد کشاند.
فیلم سینمایی رضا موتوری
این فیلم نیز به کارگردانی مسعود کیمیایی در سال 1349 اکران شد. این فیلم نیز با افتخارات بسیاری از جمله جایزه بهترین بازیگرد نقش اول مرد و همین‌طور بهترین موسیقی متن از جشنواره سینمایی سپاس در سال 1349 توانست به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های موج نوی سینمای ایران در نسل اول خود باشد.
فیلم سینمایی رگبار
رگبار به عنوان اولین فیلم بلند بهرام بیضایی در سال 1351 ساخته شده و مورد توجه افزاد بسیاری قرار گرفت. نکته ای که در رابطه با این فیلم وجود دارد آن است که نتوانست فروش بسیاری داشته باشد. با این حال این فیلم نیز به عنوان یکی از باارزش‌ترین آثار سینمای ایران توانست خود را در میان فیلم‌های نسب اول موج نوی سینمای ایران جای دهد.
فیلم سینمایی گوزن‌ها
گوزن‌ها به کارگردانی مسعود کیمیایی در سال 1353 ساخته شد و توانست در جشنواره جهانی فیلم تهران جایزه‌ای را از آن خود کند. موضوعی که در رابطه با این فیلم وجود دارد آن است که یک سال بعد از ساخت فیلم توانست با اعمال سانسورهای بسیاری بر روی پرده نمایش بیاید و توجه مردم عامه را به خود جلب کند.
موج نوی سینمای ایران نسل دوم
بعد از انقلاب اسلامی، موج نوی سینمای ایران با نسل دوم خود مواجه شد. شروع دوران فیلم‌سازی بعد از تحولات عظیم سیاسی و حتی اجتماعی، بستر مناسبی را برای تغییرات سینمایی و جریان‌های ناشی از آن فراهم می‌کرد. از جمله فیلم‌های تأثیرگذار در شکل‌گیری نسل دوم موج نوی سینمای ایران می‌توان به فیلم‌های سینمایی دونده، طعم گیلاس، بچه‌های آسمان، زیر پوست شهر، طلای سرخ، زمانی برای مستی اسب‌ها و همین‌طور گبه اشاره کرد. تعدادی از این فیلم‌ها را در ادامه بررسی می‌کنیم.
فیلم سینمایی دونده
در ابتدا امیر نادری با ساخت فیلم دونده در سال 1363 به عنوان اولین فیلم بعد از انقلاب توانست توجه‌های بسیاری را به سمت خود جلب کند. این فیلم به شکل عجیبی جوایز بسیاری اعم از جایزه بالن طلایی جشتواره سه قاره نانت، جایزه ویژه جشنواره بین‌الملل فیلم سنگاپور و همین‌طور جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره بین‌المللی فیلم کودکان سینه جونیور را از آن خود کرد.
فیلم سینمایی طعم گیلاس
فیلم سینمایی طعم گیلاس به کارگردانی عباس کیارستمی در سال 1376 ساخته شد. وجه تمایز این فیلم سینمایی نسبت به فیلم‌های هم‌دوره آن، ارائه شکل روایتی با سبک مینیمال بود. این فیلم با استقبال بی‌نظیری در سطح جهانی روبه‌رو شد و توانست یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های سینمای ایران که در واقع همان دریافت جایزه نخل طلا جشنواره فیلم کن است را در سال 1997 از آن خود کند. علاوه بر این مجله تایم در سال 2009 طعم گیلاس را به عنوان یکی از 10 فیلم برتر تاریخ کن عنوان کرده است. هم‌چنین مجله گاردین نیز در سال 2018 این فیلم را در فهرست برترین فیلم‌های برنده نخل طلایی جای داده است.
مطلب مرتبط: آیا بهترین فیلم‌ها و آثار عباس کیارستمی را می‌شناسید؟
فیلم سینمایی بچه‌های آسمان
فیلم سینمایی بچه‌های آسمان به کارگردانی مجید مجیدی در سال 1375 ساخته شد و توانست به لحاظ ابعاد اجتماعی خود، مورد تحسین منتقدان بسیاری قرار بگیرد. این فیلم به عنوان اولین فیلم ایرانی که یکی از پنج نامزد نهایی جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی زبان شناخته شده بود از اهمیت بسیار زیادی در موج نوی نسل دوم برخوردار است.
موج نوی سینمای ایران نسل سوم
سومین و آخرین نسل از موج نوی سینمای ایران در دهه 80 شمسی آغاز شد و اصغر فرهادی نیز نقشی اساسی در آن ایفا کرد. رشد و ارتقای فیلم‌سازی ایران در این دوره به علاوه روی کار آمدن نسل جدیدی از کارگردانان و بازیگران، شرایط خوبی را برای شکل‌گیری نسل سوم موج نوی سینمای ایران فراهم کرد. فیلم‌های سینمایی موج نوی سوم سینما شامل درباره الی، جدایی نادر از سیمین، نفس عمیق و هم‌چنین فروشنده هستند. در ادامه دو مورد از این فیلم‌های سینمایی را مرور خواهیم کرد.
فیلم سینمایی درباره الی
آغازگر نسل سوم موج نوی سینمای ایران درباره الی به کارگردانی اصغر فرهادی است که در سال 1387 ساخته شد و توانست جایزه خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی جشنواره بین‌المللی فیلم برلین را از آن خود کند. بهره‌گیری از سبک رئالیسم توسط فرهادی در این فیلم باعث شکل‌گیری موج تازه‌ای در سینمای ایران شد.
فیلم سینمایی جدایی نادر از سیمین
فیلم سینمایی جدایی نادر از سیمین به کارگردانی اصغر فرهادی در سال 1389 توانست جایزه اسکار بهترین فیلم غیر انگلیسی‌زبان سال 2012 را از آن خود کند. این فیلم در مجموع چیزی حدود 52 جایزه جهانی دریافت کرد که در تاریخ سینمای ایران بسیار برجسته و ویژه بود.
فیلم سینمایی نفس عمیق
فیلم سینمایی نفس عمیق به کارگردانی پرویز شهبازی نیز به عنوان یکی از تاثیرگذارترین فیلم‌های نسل سوم موج نوی سینمای ایران شناخته می‌شود. این فیلم سینمایی در سال 1381 در بیست و یکمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمد و مورد تحسین منتقدان بسیاری قرار گرفت. در نهایت هم فیلم سینمایی نفس عمیق توانست جایزه فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم بوسان را نیز از آن خود کند.
مطلب مرتبط: «24 عیار» : درباره فیلم «طلا» ساخته‌ی پرویز شهبازی
فیلم سینمایی فروشنده
فیلم سینمایی فروشنده به کارگردانی اضغر فرهادی یکی از اصلی‌ترین و موثرترین فیلم‌های نسل سوم موج نوی سینمای ایران است که در سال 1394 ساخته شد. این فیلم افتخارات بسیاری کسب کرد که از میان آنها می‌توان به جایزه بهترین فیلم‌نامه و همین‌طور جایزه بهترین بازیگر مرد در جشنواره کن اشاره کرد. علاوه بر این فیلم سینمایی فروشنده در سال 2017 میلادی در مراسم اسکار به آکادمی اسکار معرفی شد.
خواندن این مطالب را نیز به شما توصیه می کنیم:
گاو رو خیلی تحسین می‌کنم و البته طعم گیلاس