نقد و بررسی انیمیشن شمشیر و اندوه

انیمیشن شمشیر و اندوه که در چهل و دومین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمد، از لحاظ تکنیکی نشان از پیشرفت امیدوار کننده ایران در زمینه تولید آثار داستانی در قالب انیمیشن دارد اما به لحاظ داستانی، ایراداتی به آن وارد است که در ادامه و پس‌ از مقدمه‌ای کوتاه، به آن‌ها اشاره خواهد شد. ادبیات داستانی در ایران از پیشینه طولانی و غنای فراوان برخوردار است؛ قصه‌هایی نظیر کلیله و دمنه و گلستان سعدی در نثر و مثنوی مولوی، شاهنامه، خسرو و شیرین و الی ماشاالله در نظم، شاهدان مثالی بر غنای ادبیات داستانی است. حال با در نظر داشتن این موارد، می‌توانیم با دیدی عمیق‌تر آثار تولید شده اخیر را، بالااخص داستان شمشیر و اندوه که در این نوشته قصد پرداخت به آن را داریم، مورد نقد قرار داد.

داستان انیمیشن شمشیر و اندوه از حیاط خانه‌ای آغاز می‌شود که در آن جوانی مشغول تمرین شمشیر است و در ادامه زنی که ظاهرا همسرش است، نزدش آمده و طی چند جمله که به فلش‌بک‌های طولانی مدت ختم می‌شود، از پیشینه شخصیت‌ها اطلاع کسب می‌کنیم. کارن، شخصیت محوری داستان، قصد انتقام از حکومت اموی را دارد چرا که معاویه، دستور قتل علویان مدائن را صادر کرده که خانواده کارن هم در میان آنان بوده‌اند. اما مسئله اینجاست که در طول این سال‌ها، جز همان اتفاق، هیچ نشانه دیگری از درگیری میان کارن و امویان وجود ندارد تا آتش این معاندت را تندتر کند.

عشق کارن و آندیا به هم، کاشتی در داستان ندارد، مخاطب شاهد دو کودک است که طی یک ماجراجویی، مهر یکدیگر به دلشان می‌افتد. حتی جاوید نیز، هیچ نشانه‌ای از علاقه به آندیا بروز نمی‌دهد. فقط کینه‌ای از کارن به دل می‌گیرد تا در ادامه به او خیانت کند؛ خیانتی که در روند داستان تاثیر و در نیت جاوید برای رسیدن به آندیا اعتباری ندارد. از طرف دیگر، ماهان عموی کارن که شخصیتی با پتانسیل بالاست را پس از نجات وی، دیگر در داستان نمی‌بینیم تا موقعی که در سکانس آخر ظاهر می‌شود تا بار دیگر منجی کارن باشد.

از طرف دیگر، آنتاگونیست داستان مشخص نیست، در نهایت عناد کارن، متوجه چه کسی است؟ مشکل اینجاست که انیمیشن چندین شرور دارد، ولی هیچ کدام به عنوان آنتاگونیست داستان جای پای خود را محکم نمی‌کنند. در مقطعی معاویه دستور قتل خانواده کارن را می‌دهد و به نظر آنتاگونیست داستان است، ولی پس از مرگ وی انگار جای شرور اصلی داستان خالی است و نه اشعث و نه یزید نتوانستند جای خالی خلیفه قبلی را پر کنند.

یک صحنه را در اواخر فیلم به‌یاد می‌آورم که کارن و ماهان به طرز شگفت‌انگیزی از دست شرطه‌هایی که محاصره کرده بودند، فرار می‌کنند که منجر به مبارزه تن به تن قهرمانان با نیرو‌های شر، فداکاری ماهان و فرار کارن می‌شود، ولی نتیجه قیام و پایان قصه را در هاله‌ای از ابهام باقی می‌گذارد. البته با همه این‌ها، قصه فیلم برای مخاطب هدفش که کودک و نوجوان است همچنان کار می‌کند و آن‌ها را جذب خود.

حال اجازه دهید فرا تر رفته و حتی از ایرادات فنی کار بگذریم که ناشی از محدودیت‌ها است و اقرار کنیم که ساخت چنین آثاری در فضای نو پای صنعت انیمیشن سازی ایران، قابل تحسین و تشویق و طرح انتقادات از روی علاقه جمیع دوست‌داران ادبیات است که مشتاق تولید آثار بیشتر بوده و با انتقاداتشان تلاش دارند تا سهمی اندک در پیشبرد این مهم داشته باشند.

جلوه‌های بصری انیمیشن شمشیر و اندوه جای ستایش دارد. این انیمیشن توسط موتور بازی‌سازی Unreal ساخته شده است که در صنعت انیمیشن مرسوم نیست و شاید جزو اولین نمونه‌های این کار باشد. این انیمیشن درواقع یک دست‌آورد تکنیکال محسوب می‌شود که نه‌تنها فراتر از استانداردهای آثار ایرانی، بلکه در حد انیمیشن‌های بین‌المللی حاضر شده است و در جشنواره‌های جهانی خوش درخشیده. اما برای القای حس درست به مخاطب، جلوه‌های بصری زیبا کافی نیست، بلکه موسیقی و صداگذاری اثر هم بسیار بااهمیت‌اند. موسیقی انیمیشن شمشیر و اندوه هم جو و فضای صحنه‌ها را به خوبی القا می‌کند و هم کاملا با دوره تاریخی این انیمیشن هم هم‌خوانی دارد و مخاطب را در آن حال و هوا غرق می‌کند.

در پایان جا دارد به دو نکته مهم اشاره کنیم: اول، در تولید آثاری با محتوای تاریخی و با توجه به حساسیت‌های موجود، خلق داستان‌ها و شخصیت‌های فانتزی در بستر تاریخی، فرصتی برای ایجاد موقعیت‌های چالش برانگیز و تازه ایجاد می‌‌کند. دوم این که، نگاهی به نحوه روایت داستان در نمونه‌های موفق خارجی و درنظر داشتن محتوای غنی آثار کهن، می‌تواند دریچه‌های متعددی برای ورود به این صنعت رو به رشد، فراهم آورد. در کل انیمیشن شمشیر و اندوه با برخی مشکلاتی که در زمینه قصه دارد، پله‌ای روبه‌جلو برای صنعت انیمیشن سازی ایران است و امیدواریم که آثاری که در این زمینه ساخته می‌شود بتوانند پا را فراتر گذاشته و شاهد آثار بهتری باشیم.

چهل و دومین دوره جشنواره فیلم فجر:

بررسی انیمیشن ببعی قهرمان

نقد و بررسی انیمیشن رویا شهر

نشست خبری انیمیشن رویاشهر، حسن ختام روز پنجم جشنواره فجر

نشست خبری انیمیشن Sword and Sorrow در جشنواره فجر برگذار شد

نشست خبری انیمیشن ساعت جادویی، حسن ختام روز چهارم جشنواره فجر